Er zijn dingen die je zó goed weet, dat je je er niet meer zo bewust van bent. De knop van de vaatwasser indrukken, de kraan opendraaien, de weg naar de supermarkt. Allemaal acties die je zó vaak doet, dat ze onderdeel gaan uitmaken van die onduidelijke, onbewuste stroom handelingen en gewoontedingetjes die het leven zo ontzettend kunnen vergemakkelijken. In de therapie is dat niet wezenlijk anders vrees ik. Hoe goed je ook oplet, er is altijd wel iets wat je uit gewoonte doet. Waardoor je je er dus minder bewust van bent.
Zo zing ik bijvoorbeeld vrij veel tijdens de therapie in het verpleeghuis. Uiteraard let ik meestal goed op of het niet veel te hoog of te laag is, of het lied geschikt is voor de persoon. Ik speel met woorden en zinnen, laat bewust stukjes weg, neurie of piep wanneer een stukje daarom vraagt. Tot zover ben ik er vrij bewust mee bezig.
Muziek zonder instrumenten
Nu was ik vorige week in Zwitserland bij de conferentie “Kunsttherapie im Umfeld von ADHS und Demenz”. Een docente van Hogeschool Leiden en ik gaven er workshops om de combinatie van muziek en de beeldende kunst in relatie tot dementie te onderzoeken. Bij aanvang van de eerste workshop bleken er geen muziekinstrumenten te zijn. Geen piano, trom, triangel, helemaal niets. Het lot wilde dat er wél deelnemers waren, het was dus wel de bedoeling dat er iets gebeurde. De door mij voorbereide oefeningen konden we met geen mogelijkheid uitvoeren. Door nood gedwongen greep ik terug op het meest basale, ons eigen lichaam en dan vooral onze stem. Hoe het mogelijk is dat ik het klank maken met de eigen stem niet nadrukkelijk in het programma had opgenomen is me nu, achteraf gezien, een raadsel. Ik wéét immers dat de stem een enorme invloed heeft op iemand anders, ik heb de ene na de andere training, cursus, workshops op het gebied van zingen en de stem gevolgd! Stemwerk, stemexpressie, werbeck-zang, boventoonzingen, teveel om op te noemen. Blijkbaar is het voor mij zo normaal om mijn stem op bepaalde manieren te gebruiken, dat ik er een blinde vlek voor heb gekregen.
Moved to tears
Nu dan, een van de dingen die we deden was de invloed van de stem op ons lichaam, emoties en gedachten onderzoeken door elkaar “toe te zingen”. Het is niet zo dat er bekende melodieën klonken of getrainde stemmen, welnee, er werd rond de persoon geneuried, hoog of laag, klank gemaakt, klinkers gezongen, pompompom, noeoeoeoe, mmmm of tititi gedaan, gewoon met de eigen, doordeweekse stem. De impact was groot. De deelnemers voelden zich “gemasseerd”, “completely relaxed”, “in balance” en zelfs “moved to tears”. Men noemde fysieke ervaringen als een rustiger hartslag, andere ademhaling, warme voeten en wangen krijgen. Daarnaast veel herinneringsbeelden, emoties, gevoelens van vertrouwen, van beschermd worden. Degenen die de ander ‘bezongen’ hadden, bleken zich meer verbonden te voelen met die ander, hadden ervaringen van ‘liefdevolle aandacht’, zachtheid en nieuwsgierigheid naar de ander. Het bleek tevens moed te vergen om voor de ander te zingen omdat het zo intiem was, maar juist die intimiteit maakte het paradoxaal genoeg ook weer gemakkelijker.
Ik herinner mij opeens een sessie bij het Roy Hart Theatre, lang geleden. Daar deden we wat oefeningen en experimenten met variabel stemgebruik over en weer. Er was een vrouw die vrij krachtig en fel, een serie korte niet bestaande woorden op mij afvuurde.Ze stond zeker een meter van mij af en het was afschuwelijk! Zelfs al hadden de woorden op zich geen betekenis, ik raakte er door van slag en voelde me geraakt en slecht behandeld. Haar manier van stemgebruik had direct invloed op ons contact, en op mijn welbevinden.
Goed om ook dit keer weer eens zo bewust ervaren te hebben hoe groot de invloed van de stem is. Het deed me opnieuw beseffen dat in ons contact met aan dementie lijdende mensen, we werkelijk veel meer aandacht zouden moeten hebben voor de manier waarop wij met hen spreken, hoe wij onze stem gebruiken. En hoe zinvol en plezierig het is om regelmatig met hen te zingen of voor hen te neuriën.